Wkład polskich twórców do rozwoju nauki, techniki, technologii i aktywności społecznej (Wybrane przykłady)
Motto: „Cudze chwalicie, swego nie znacie, sami nie wiecie, co posiadacie…
(Stanisław Jachowicz)
W piątkowe późne popołudnie mieszkańcy Męciny i nie tylko zgromadzili się w bibliotece publicznej w Męcinie, na wykładzie prof. dra hab. Inż. Józefa Gawlika pt.: „Wkład polskich twórców do rozwoju nauki, techniki, technologii i aktywności społecznej”.
W spotkaniu wziął udział także wójt gminy Limanowa, Jan Skrzekut, ambasador Stanisław Smoleń, Stanisław Rząsa, emerytowany nauczyciel i wieloletni dyrektor szkoły w Dobrej oraz mieszkańcy. Wydarzenie rozpoczął dyrektor biblioteki, Jacenty Musiał, który przedstawił prelegenta.
Profesor szczegółowo omówił rolę polskich naukowców w dziedzinie szeroko rozumianej nauki i technologii i ich wkład w tworzenie światowego dziedzictwa.
„O rozwoju cywilizacyjnym w znacznej mierze decyduje nauka i technika. Wiedza o dokonaniach i osiągnięciach polskich inżynierów i wynalazców działających w kraju, czy na obczyźnie w różnych okresach dziejowych nie jest powszechna. Historia techniki również jest w niewielkim stopniu (albo wcale) reprezentowana w programach uczelni technicznych. Jest oczywiste, że to krótkie opracowanie nie zapełni tej luki, ale być może zwróci uwagę, że jest to także interesujący temat” – podkreślił we wstępie wykładowca.
„Już wcześniejsi mieszkańcy naszych obecnych ziem, żyjąc nieco na uboczu starożytnej cywilizacji morskiej wykazywali się pomysłowością i przedsiębiorczością. Świadczą o tym odkrywkowe kopalnie złóż krzemienia wysokiej jakości, występujące na terenie środkowej Polski w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej sprzed ok. dwunastu tysięcy lat i na północnym zboczu Gór Świętokrzyskich sprzed ok. pięciu tysięcy lat. W Krzemionkach Opatowskich zachowały się pozostałości neolitycznej, jednej z największych na świecie, kopalni krzemienia z liczbą szybów szacowanych na ok. dwa tysiące. W pierwszych wiekach naszej ery działał największy w Europie (poza granicami imperium rzymskiego) ośrodek hutnictwa żelaza w rejonie Gór Świętokrzyskich. Warto też wymienić obwarowania obronnych grodów. Przykładami potężnych obwarowań są grody na Ostrowie Tumskim w Poznaniu, w Tumie pod Łęczycą, na Górze Lecha w Gnieźnie. Fortyfikacje okazały się bardzo przydatne w czasie najazdów niemieckich (obrona Niemczy w 1017 r., Głogowa w 1109 r.).
Oryginalnym rozwiązaniem technicznym są kurhany z VII-VIII wieku występujące
w Małopolsce, a będące prawdopodobnie grobowcami lokalnych władców. Przykładami są Kopiec Krakusa i jego córki Wandy. Badania archeologiczne wykazały, że kopiec nie był tylko bezładnym usypiskiem ziemnym. Jego trzon stanowiła konstrukcja złożona z wysokiego, pionowego słupa, od którego rozchodziły się promieniście ściany z plecionki. Dopiero na tej szkieletowej konstrukcji został usypany kopiec ziemny. Pierwsze budowle z kamienia w kształcie rotundy, z konstrukcją murowanych łuków, sklepień i przypór były wznoszone już za panowania Mieszka I (w Gnieźnie na Ostrowie Lednickim, w Cieszynie, w Krakowie na Wawelu - kościółek św. Feliksa i św. Adaukta).
Intensywna rozbudowa sieci dróg stałych nastąpiła w XIII wieku. Z okresu piastowskiego pochodzą też pierwsze znaki drogowe.
W XIV wieku działał młynarz Hanko spod Brześcia Kujawskiego, konstruktor machin wojennych, miotających pociski, które budował dla księcia gniewkowskiego Wodzisława Białego (m. innymi użyto te machiny przeciwko wojskom Ludwika Węgierskiego w Złotoryi w 1376 r.).
W połowie XIV wieku, za panowania Kazimierza Wielkiego jednym z czołowych budowniczych fortyfikacji był duchowny Wacław z Tenczyna, twórca min. zamku we Włodzimierzu Wołyńskim.
W celu przeprawy wojsk Władysława Jagiełły, przygotowujących się do bitwy pod Grunwaldem, został wybudowany pod Czerwińskiem „most łyżwowy” (obecnie to most pontonowy). Budową kierował Drogostaw Czarny z Odrzywołu, starosta radomski, herbu Nałęcz. Po przeprawie most rozebrano, a ponownie go wykorzystano przy powrocie wojsk. Podobne mosty były stosowane wielokrotnie.
W drugiej połowie XVI wieku rozwinęła się w dobrach szlacheckich hodowla ryb w stawach – głównie karpi. Dzieło autorstwa Olbrychta Strumieńskiego nt.: „O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów, także w przekopach, ważeniu i prowadzeniu wody, książki wszystkim gospodarzom potrzebne” wydane w Krakowie w 1573 r. było czołową europejską pozycją fachową.
Rozwój w XVI wieku kopalni kamienia, rud żelaza, soli prowadził w wielu rejonach do dewastacji drzewostanu. W celu poprawy tej sytuacji były wydawane przywileje dla rodzimych wynalazców oryginalnych rozwiązań w dziedzinie metalurgii. Europejski autorytet w tym zakresie, Georgius Agricola, nazywał polskimi niektóre opracowane procesy i metody. Kupiec krakowski Paweł Kauffman założył w 1524 r. w Starczynowie pod Olkuszem wytwórnię blachy kutej i drutu, a w rok później dostarczał już wyroby królowi.
Zwiększyło się zastosowanie miedzi. Od drugiej połowy XV w. huty w Polichnie wytwarzały ją z rudy wydobywanej w Miedziance pod Chęcinami. Jan Turzo z Lewoczy (1437-1508) założył w Mogile pod Krakowem hutę miedzi, do której sprowadzał rudę z Węgier (prawdopodobnie odzyskiwał także srebro). W końcu XVI stulecia powstało na Kielecczyźnie kilka dużych zakładów hutniczych, a wytwarzane stopy miedzi – brązy, mosiądze i spiże znajdywały liczne zastosowania. Wydarzeniem w 1520 r. było odlanie z miedzi i spiżu przez Hansa Behema z Norymbergii, dowodzącego artylerią królewską, 8-tonowego dzwonu Zygmunta dla katedry wawelskiej.
Pierwsze drukowane dzieło w Polsce – kalendarz w języku łacińskim, ukazało się w Krakowie w 1473 r. wykonane w oficynie drukarskiej Kaspra Straube. Franciszek Skoryna z Płocka (1486-1551) założył pierwszą drukarnię w Wilnie, w której wydawał książki w języku ruskim. Prowadził też drukarnię w Pradze czeskiej. Rafał Skrzetuski z Wielkopolski w 1556 r. otworzył pierwszą drukarnię w Wiedniu pod imieniem Hoffhalter, a jego znakiem drukarskim był herb – Jastrzębięc. Od 1561 r. drukował także książki w języku węgierskim.
Stanisław z Sewilli stał się czołowym pionierem drukarstwa w Hiszpanii. Wydał m. in. dzieła: Marco Polo - Opisanie świata; Józef Flawiusz – Wojna Żydowska; dzieła Arystotelesa i Seneki. Dzieła swe podpisywał Stanislaus Polonus. Jest uznawany za pierwszego polskiego technika, twórczo współuczestniczącego w rozwijaniu cywilizacji europejskiej.
W XV-XVI w. nastąpił wzmożony rozwój budownictwa. Po spłonięciu w 1499 r. zamku gotyckiego na Wawelu podjęto budowę renesansowego Wawelu. Prowadzili ją budowniczowie z Italii, natomiast w latach 1524-1529 pracami kierował Benedykt Sandomierzanin, a wielobarwne dachówki wytwarzali dla zamku Stanisław i Grzegorz Kapłańscy. Stosowano już wówczas w trakcie prac nowoczesne rusztowania, zespołową pracę murarzy, maszyny z wykorzystaniem wielokrążków, dźwigni, klinów, przekładni zębatych napędzanych kołowrotkami.
Król Zygmunt August zaproponował ujednolicenie wymiarów cegły: 3x6x12 cali i nakazał zapisanie tej decyzji w pierwszej polskiej normie budowlanej.
Pod koniec XVI wieku (1581-1586) powstała perła polskiego renesansu – Zamość.
Jednym z najwybitniejszych dzieł inżynierskich polskiego odrodzenia był pierwszy stały most przez Wisłę w Warszawie, zbudowany z inicjatywy Zygmunta Augusta (1568-1573) przez Erazma z Zakroczynia. W konstrukcji mostu opartego na 18 podporach stałych, posadowionych na palach i zabezpieczonych przed krą izbicami zastosowano układ nośny wieszarowy, będący nowością techniczną. Most miał ok. 500 m długości i 6 m. szerokości. O moście pisał mi in. podróżnik niemiecki Georg Braun, że „… w całej Europie nie miał on sobie równego, podziw powszechny wywoływał…”.
Do połowy XVI wieku wszelkie prace były pisane w języku łacińskim. Pierwszą polską encyklopedię lekarsko-przyrodniczą „O ziołach i mocy ich” opracował Stefan Falmierz (1534).
Humanista Stanisław Grzepski (1524-1570) wydał w Krakowie (1566) podręcznik miernictwa.
W XVII w. nastąpił rozwój hutnictwa na ziemiach polskich, a najważniejszym wydarzeniem było zastosowanie pierwszych wielkich pieców. Pionierami tej dziedziny technicznej byli na terenie Rzeczypospolitej specjaliści z ośrodka hutniczego w Bergamo, bracia Wawrzyniec i Jan Andrzej Caccia. Stworzyli oni w latach 1610-1613 w dolinie rzeki Bobrzy zakłady produkcji żelaza. Kombinat korzystał z własnych kopalń rudy żelaza i okolicznych lasów. Głównym odbiorcą wyrobów – szyszaków, pancerzy, pałaszy, bombard o wysokiej jakości była armia koronna. Oprócz broni zakłady wytwarzały metalowe naczynia, gwoździe, łańcuchy, blachę, drut, stal w laskach, żelazo w sztabach i szynach.
We Francji działał polski odlewnik Bani (prawdopodobnie o nazwisku Bania), który wynalazł sposób naprawy zużytego zapału, tj. otworu w lufie, poprzez jego rozwiercanie i nagwintowanie, a następnie zalanie ciekłym brązem armatnim. Po zastygnięciu metalu otwór był ponownie wykonany.
W tym okresie (1600-1651) Kazimierz Siemienowicz, wykształcony w kierunku humanistycznym, a następnie w zakresie sztuk wyzwolonych i mechanicznych, studiował także sztukę wojenną oraz fortyfikację za granicą. Wydał w Amsterdamie w języku łacińskim dzieło nt. Wielkiej sztuki artylerii część pierwsza, w którym przedstawił szereg nowych pomysłów z zakresu techniki rakietowej – w tym projektów rakiety wielostopniowej. Książka została przetłumaczona na języki: francuski (1651), niemiecki (1676), angielski i holenderski (1729), polski (1963).
Stanisław Pudłowski (1597-1645), wykładowca i rektor Akademii Krakowskiej oraz proboszcz parafii św. Mikołaja w Krakowie, był prekursorem wprowadzenia ujednoliconej miary jednostki długości, której wzorcem jest długość wahadła o okresie wahań wynoszącym jedną sekundę.
Polskim pionierem techniki w zakresie miernictwa i budowy był jezuita Stanisław Solski (1622-1701). Opracował dwa ważne dzieła techniczne; pierwsze to: Geometra polski, to jest nauka rysowania, podziału, przemieniania linij, angułów, figur i brył pełnych (Kraków, 1682-1686) oraz drugie dzieło: Architekt polski, to jest nauka ulżenia wszelkich ciężarów, używania potrzebnych machin ziemnych i wodnych, stawiania ozdobnych kościołów małym kosztem…, (Kraków 1690). Te opracowania były kompendium wiedzy technicznej i ważnymi podręcznikami do szkolenia ówczesnej kadry.
Adam Kochański (1631-1700) był polskim przedstawicielem nauk ścisłych - w tym technicznych na miarę europejską. Wykładał matematykę w uczelniach europejskich
w Moguncji, Florencji, Pradze, Ołomuńcu. Współpracował z niemiecką Akademią Nauk Przyrodniczych i florencką Accademii del Cinemato. Korespondował z naukowcami, m. in. z Kircherem, Heweliuszem, Leibnizem. Był pierwszym Polakiem, który poznał podstawy rachunku różniczkowego. Badał ruch wahadłowy, opracował i skonstruował wahadło magnetyczne. Opublikował wiele rozpraw naukowych z zakresu mechaniki.
Stanisław Mateusz Kocmyrzowski (1606-1674) był właścicielem drukarni w Wiedniu i wydawcą ok 350 druków, co stanowiło ok. jednej trzeciej całej wiedeńskiej produkcji w tym czasie. Drukował książki po łacinie, włosku, niemiecku i węgiersku.
Z inicjatywy króla Stanisława Augusta sejm w 1773 r. powołał Komisję Edukacji Narodowej, uważaną za pierwsze w świecie, nowoczesne ministerstwo oświaty. KEN zorganizowała szkolnictwo na nowych zasadach, doprowadziła do wydania podręczników uwzględniających aktualny stan wiedzy, stworzyła podstawy systemu oświaty, którego niektóre elementy przetrwały jeszcze do dzisiaj. Po raz pierwszy w Polsce uwzględnione zostały przedmioty z zakresu wiedzy technicznej (np. mineralogia z początkami hutnictwa, nauki inżynierskie z zakresu budownictwa, geodezji i kartografii, mechaniki praktycznej i inne). Zostały założone (1789 r.) dwie Szkoły Inżynierów: Koronnych w Warszawie i Litewskich w Wilnie – wówczas wyodrębnił się zawód inżyniera.
Jednym z nich był Tadeusz Kościuszko (1746-1817), absolwent Szkoły Rycerskiej. Zaprojektował nowatorskie umocnienia współdziałających ze sobą fortów w sposób wykorzystujący ukształtowanie terenu, przyczyniając się do zwycięskich walk w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1777, 1119).
Drugim był Michał Sokolnicki (1760-1816), absolwent warszawskiej Szkoły Kadetów, projektant kanałów w terenie błotnistym, mostu z tratew w kształcie poziomego łuku, autor rozprawy o oczyszczaniu wody za pomocą filtrowania jej przez węgiel, konstruktor przyrządu mierniczego” geodesigraph”, autor prac naukowych publikowanych w Genewie i w Paryżu.
W XIX wieku (w okresie zaborów) wybór kariery inżynierskiej, kształtującej zręby Polski nowoczesnej, stawał się „czymś normalnym”. Polska Kongresowa (127 tys. km.kw. i ok. 3 ml. ludności) była w tym okresie sensownie rządzona pod względem gospodarczym, edukacyjnym i cywilizacyjnym. Rozbudowano i zmodernizowano przemysł metalowy, zlokalizowany głównie w Zagłębiu Staropolskim na Kielecczyźnie i zaopatrujące go górnictwo.
Ważną rolę w tym dziele odegrał Stanisław Staszic (1755-1826). Zarządzał on w latach 1816-1824 Wydziałem Przemysłu i Kunsztów w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji Królestwa Polskiego. Podlegała mu Główna Dyrekcja Górnicza zlokalizowana w Kielcach, gdzie uruchomił pierwszą w Polsce uczelnię – Szkołę Akademiczno-Górniczą (1816 r.) kształcącą fachowców dla przemysłu.
Stanisław Staszic kierował także powołaną w 1825 r. Radą Politechniczną, która utworzyła w Warszawie Szkołę Przygotowawczą do Instytutu Politechnicznego. W programie naukowym i organizacji instytutu wzorowano się na paryskiej École Polytechique i wiedeńskiej Politechnische Hochschule. Na uroczystości inauguracji działalności Szkoły Przygotowawczej w 1826 r. S. Staszic powiedział min, że: „…w nabywaniu nauk, na samej ich teorii przestawać nie należy. By zostać użytecznym w społeczeństwie członkiem trzeba usiłować, trzeba umieć, nabyte nauki i umiejętności zastosować do potrzeb krajowych, do wynalazków, kunsztów, do użytku publicznego…”.
Jako strategię działania przyjęto bazowanie na własnej kadrze dydaktycznej. W tym celu wysłano do Europy Zachodniej wybitnie uzdolnionych absolwentów Uniwersytetu Warszawskiego w celu pogłębienia wiedzy specjalistycznej i zapoznania się z programem i funkcjonowaniem wyższych uczelni technicznych.
Po St. Staszicu rozwojem przemysłu kierował minister skarbu Franciszek Ksawery Lubecki (1779-1846), z którego inicjatywy powstał mi.in Kanał Augustowski, łączący dorzecza Wisły i Niemna, uznany za jedną z oryginalnych budowli inżynierskich ówczesnej Europy.
Kanał zaprojektował Ignacy Prądzyński (1792-1850), a ostateczny projekt wykonawczy opracował osiadły w Polsce francuski inżynier wojskowy Jan Chrzciciel de Grandeville Malletski (1777-1846).
Konstanty Rudzki (1820-1899) – inżynier, pionier przemysłu, twórca firmy K. Rudzki i S-ka, produkującej szyny kolejowe, odlewy żeliwne i mosiężne, narzędzia i maszyny rolnicze, konstrukcje stalowe – głównie mostowe, sprzęt kolejowy i rury wodociągowe. Rozwijająca się firma objęła swą działalnością cały obszar cesarstwa rosyjskiego i prowadziła budowy z polskim personelem. W latach 1895 – 1914 firma zbudowała 29 dużych obiektów stalowych.
Stefan Drzewiecki (1844-1938) – pionier żeglugi podwodnej i lotnictwa. Opracował dromograf – urządzenie automatycznie kreślące drogę statku na mapie, będące na wyposażeniu okrętów wojennych, prowadził na Morzu Czarnym w Odessie pomyślne próby z łodzią podwodną własnej konstrukcji. Zbudował podwodne okręty wojenne, wyposażane w napęd elektryczny. W 1887 r. opublikował książkę Aeropłany v prirodie, w której opisał zasady funkcjonowania aparatów latających, cięższych od powietrza.
Stanisław Kierbedź (1810-1899) – twórca pierwszego metalowego mostu na Newie w Petersburgu. Most Błagowieszczeński (zwany później Mikołajewskim), składał się z siemiu żeliwnych przęseł o rozpiętości od 33 do 47,5 m i metalowego kratownicowego przęsła obrotowego, umożliwiającego przepływ statków. Najbardziej znanym w Polsce dziełem Kierbedzia był most na Wiśle w Warszawie. Do posadowienia podpór zastosował metodę kesonową. Po zburzeniu mostu Kierbedzia przez wojska niemieckie we wrześniu 1944 r. oparto na tych podporach most Śląsko-Dąbrowski (1948 r.), który nadal funkcjonuje.
Aleksander Wasiutyński (1859-1944), prof. Politechniki Warszawskiej, to jeden z pierwszych w skali światowej pionierów badających rzeczywista pracę toru kolejowego podczas eksploatacji. Systematyczne badania prowadziła na stacji doświadczalnej kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W 1900 r. uzyskał za swą metodę badań toru kolejowego złoty medal na wystawie powszechnej w Paryżu.
Hipolit Cegielski (1813-1868) – filolog, który od sprzedaży wyrobów sprowadzanych z Niemiec – w tym narzędzi i maszyn rolniczych, doprowadził do uruchomienia nowoczesnej fabryki zmechanizowanego sprzętu rolniczego. Towarzystwo Akcyjne H. Cegielski wyprodukowało w Polsce przedwojennej ok. 1200 szt. parowozów (od 1926 r.); od 1934 r. produkowało lokomotywy spalinowe, a od 1936 r. elektryczne.
W drugiej połowie XIX wieku i na początku XX stulecia działało wielu wybitnych polskich mostowców i inżynierów kolejowych. Polscy inżynierowie licznie działali na obszarach imperium rosyjskiego, kładąc tysiące kilometrów torów, wznosząc mosty. Większość z nich zdobywała wykształcenie na uczelniach rosyjskich - głównie w Instytucie Inżynierów Komunikacji w Petersburgu.
Stanisław Olszewski (1858-1929) był budowniczym wielkich stalowych mostów kolejowych na syberyjskich rzekach Irtyszu i Omie oraz na Amu-Darii w Turkiestanie.
Tadeusz Chrzanowski - absolwent petersburskiego instytutu, był naczelnym inżynierem budowy Kolei Nadwiślańskiej. Zaprojektował i zbudował most kolejowy w Warszawie pod Cytadelą (obecnie na jego podporach stoi Most Gdański), zbudował też linię kolejową Wilno-Równe z odgałęzieniem do Pińska.
Stefan Bryła (1886-1943) był twórcą pierwszego na świecie mostu spawanego na rzece Słudwi pod Łowiczem (1929).
Karol Adamiecki (1866-1933) był twórcą nowoczesnej nauki organizacji i kierownictwa. Opracował analityczno-doświadczalną metodę planowania pracy zespołowej, wprowadził pojęcie harmonogramu – wykreślnej metody planowania robót.
Polski przemysł lotniczy powstały bez zaplecza własnego przemysłu samochodowego, był unikatem w skali światowej. W 1928 r. w Państwowych Zakładach Lotniczych w Warszawie powstała oryginalna rodzina samolotów myśliwskich wg projektu Zygmunta Puławskiego. Sukces konstrukcji, to nowatorskie rozwiązanie skrzydeł, zbliżone kształtem do skrzydła mewy. Zyskały one nazwę „płata polskiego”, a zastosowano je w Czechosłowacji, Jugosławii, we Francji, w Niemczech.
Sukcesem na skalę międzynarodową były samoloty sportowe RWD konstruktorów Stanisława Wigury i Jerzego Drzewieckiego. W Polsce powstało też kilka projektów ultranowoczesnych samolotów wojskowych (PZL 37 Łoś) wg projektu Jerzego Dąbrowskiego (1899-1967).
Udaną konstrukcją był zaprojektowany przez Stanisława Praussa (1903-1997) samolot rozpoznawczo-bojowy PZL-23 Karaś, wyprodukowany do 1939 r. w ilości 250 szt. Jego rozwinięciem był samolot PZL-46 Sum.
Łącznie w okresie międzywojennym nasz przemysł lotniczy wyprodukował ok. 4100 samolotów (w tym ok.1100 wg licencji zagranicznych) oraz ok. 1400 szybowców.
Zapleczem naukowym dla przemysłu lotniczego był utworzony i kierowany przez Czesława Witoszyńskiego (1875-1948) Instytut Aerodynamiczny Politechniki Warszawskiej, wyposażony w 5 tuneli aerodynamicznych.
Eugeniusz Kwiatkowski (1888-1974), inżynier chemik, współpracownik Ignacego Mościckiego, był inicjatorem budowy portu morskiego w Gdyni oraz utworzenia Centralnego Okręgu Przemysłowego i Stalowej Woli. Był dyrektorem technicznym (1923-1926) Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Chorzowie, ministrem przemysłu i handlu (1926-1930), twórcą polskiej floty handlowej, Mościc i fabryk Warszawskiego Okręgu Przemysłowego. Jest uznawany za jednego z największych działaczy gospodarczych w historii Polski.
Tadeusz Sędzimir (1894-1989), zwany Edisonem metalurgii, uruchomił w okolicy Katowic wg własnego pomysłu ocynkownie blachy stalowej oraz walcarkę własnej konstrukcji do walcowania na zimno blachy stalowej o małej grubości; technologia ta została upowszechniona w świecie.
Sylwester Damazy Kaliski (1925-1978), absolwent Wydziału Inżynierii Lądowej i Wodnej Politechniki Gdańskiej, Minister Nauki Szkolnictwa Wyższego i Techniki, był naukowcem światowego formatu. Zajmował się badaniami od wytrzymałości materiałów i teorii drgań do fizyki jądrowej, był skutecznym organizatorem zespołów naukowych i dydaktycznych.
Ignacy Mościcki (1867-1946) - student Ryskiego Instytutu Politechnicznego, wyjechał do Szwajcarii. Pracował naukowo we Fryburgu. Wynalazł bardzo wydajną na skalę przemysłową metodę produkcji kwasu azotowego z powietrza. Pierwszą wytwórnię zbudował i uruchomił w 1910 r. w Chippis w Szwajcarii. Pierwszy stworzył kondensatory wysokiego napięcia. Opracował nowy system absorpcji tlenku azotu w specjalnych wieżach o działaniu ciągłym oraz wprowadził nową metodę stężania kwasu azotowego kwasem siarkowym.
Zaprojektował, wybudował i uruchomił kilka fabryk kwasu azotowego w Szwajcarii. Jest współautorem wielu metod i urządzeń do rafinacji ropy naftowej. Z jego inicjatywy powstały zakłady chemiczne w Mościcach koło Tarnowa.
Szkoła Politechniczna we Lwowie mianowała Mościckiego prof. zwyczajnym elektrochemii i chemii fizycznej (1912). Za zasługi na polu chemii i elektrochemii uzyskał tytuł dr h.c. na AGH w Krakowie (1934). Był prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej (1926–1939).
Jan Kaczmarek, prof. zw. dr. inż., multi dr. h. c. (1920 – 2011) był absolwentem Wydziałów Politechnicznych AGH; (1948); członkiem rzeczywistym PAN (od 1971) oraz PAU (od 1989) współzałożycielem Akademii Inżynierskiej w Polsce i jej wiceprezesem (1994–1999). Był z-cą dyrektora (1956 – 1957) oraz dyrektorem Kraków IOS (1957–1968); prorektorem Politechniki Krakowskiej (1965–1968 r. Po śmierci rektora PK, prof. K. Sokalskiego, pełnił obowiązki rektora PK (marzec – sierpień 1968 r.).
W 1968 r. został powołany na z-cę przewodniczącego KNiT-u, a w 1972r. na ministra NSWiT. W IPPT PAN w Warszawie utworzył Pracownię Warstwy Wierzchniej, a od 1981r. kierował Zakładem Układów Mechanicznych w IPPT PAN. Był twórcą polskiej szkoły inżynierii warstwy wierzchniej. Opracował projekt ujednoliconego nazewnictwa warstwy wierzchniej, przyjęty na międzynarodowym forum CIRP-u; był prezydentem CIRP-u (1973-1974).
Tadeusz Rut (1925-2018) był twórcą technologii kucia jednolitych wałów korbowych o ciągłym przebiegu włókien wzdłuż całej długości, zwiększającej ich wytrzymałość. Metoda TR znalazła uznanie na całym świecie.
Stanisław Juchnowicz (1923-2020), architekt, urbanista, prof. nauk technicznych, był założycielem Ośrodka Kształcenia Urbanistów dla Krajów Rozwijających się (obecnie: Międzynarodowe Centrum Kształcenia Politechniki Krakowskiej), współtwórcą planu urbanistycznego Nowej Huty.
Należy podkreślić, że wielu wybitnych polskich inżynierów i naukowców podjęło pracę będąc na emigracji poza granicami kraju we Francji, Niemczech, Szwajcarii, Turcji, Portugalii, Norwegii, Brazylii, Argentynie, Peru, Chile, Wenezueli, w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Rosji. Niektórzy z nich po odzyskaniu niepodległości przez Polskę z początkiem XX wieku powrócili do kraju i podjęli aktywną działalność”.
W drugiej części wykładu profesor swoją uwagę skupił na limanowianach, którzy zapisali się złotymi zgłoskami w historii nauki.
Byli to m.in.:
,,STANISŁAW MAŁACHOWSKI ( 1736-1809) – referendarz wielki koronny, słynny Marszałek Sejmu Czteroletniego, jeden z twórców Konstytucji 3-go Maja. Jako właściciel dóbr ziemskich w Dobrej k. Limanowej, realizując głoszone przez siebie postępowe reformy społeczno-gospodarcze, rozdał pomiędzy swych poddanych 255 morgów ziemi, zniósł pańszczyznę, wprowadzając w zamian oczynszowanie oraz wybudował i uposażył szkołę ludową.
FRANCISZEK ARMIŃSKI (1789-1848) – urodzony w Tymbarku, znakomity astronom,. Profesor Uniwersytetu Warszawskiego i pierwszy dyrektor Obserwatorium Astronomicznego w Warszawie, które zaopatrzył w najnowocześniejsze wówczas instrumenty obserwacyjne. Zmarł 1848 w Warszawie
JAN KANTY ANDRUSIKIEWICZ (1815-1850) – nauczyciel ludowy i organista, organizator i przywódca powstania chochołowskiego – bohaterskiego zrywu górali z Chochołowa na Podhalu w 1846 r. Urodził się w Słopnicach. Był organistą kolejno w Staniątkach, Rychwałdzie i Chochołowie. Po upadku powstania chochołowskiego skazany został na ciężkie więzienie i osadzony w twierdzy Spielberg. Uwolniony dzięki powszechnej amnestii po dwóch latach, zamieszkał w Kamienicy. Tam tez zmarł na tyfus i został pochowany na miejscowym cmentarzu. W miejscu, gdzie wg tradycji miał być pochowany, Towarzystwo Miłośników Ziemi Limanowskiej postawiło symboliczny głaz.
LUDWIK KUBALA ( 1838-1918) – wybitny historyk, znawca dziejów XVII w. Urodził się w Kamienicy, dzieciństwo zaś i młodość spędził w Łukowicy. Zmarł we Lwowie, gdzie spędził prawie całe swe twórcze życie. Autor niezwykle dawniej poczytnych „Szkiców historycznych”, na których m.in. oparł swą „Trylogię” Henryk Sienkiewicz. Znane i cenione są również inne jego monografie historyczne – m.in. Jerzy Ossoliński, Stanisław Orzechowski i jego wpływ na rozwój i upadek Reformacji w Polsce.
JERZY ŻUŁAWSKI (1874-1915) – powieściopisarz, poeta, dramaturg i filozof, autor słynnej powieści fantastycznej „Na srebrnym globie”, „Zwycięzca” i „Stara Ziemia”. Wydał również kilka zbiorków poezji oraz szereg dramatów : „Eros i Psyche”, „Wianek Mirtowy”, „Koniec Mesjasza”, „Ijola”, „Dyktator” i inne. Współredaktor krakowskiej „Krytyki”. Taternik, jeden z założycieli Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Całe swe dzieciństwo spędził w rodzinnym dworku Słomiana w Młynnem k. Limanowej.
TYTUS CZYŻEWSKI (1880-1945) ur. w Berdychowie koło Przyszowej – znakomity malarz, poeta, teoretyk sztuki, jeden z twórców formizmu. Jest autorem licznych portretów, madonn i kompozycji o tematyce ludowej. Jako poeta był uczestnikiem pierwszych wystąpień polskich futurystów. Autor zbiorów poetyckich „Zielone oko”, „Elektryczne wizje”, „Noc-Dzień”. Jego późniejsze utwory są stylizowane na ludowy prymityw (Pastorałki).
WŁADYSŁAW ORKAN WŁADYSŁAW (1875-1930) – ur. w Porębie Wielkiej i tam spędził prawie całe swe twórcze życie; właściwe nazwisko: Franciszek Smreczyński – znany pisarz i poeta, piewca uroku pejzażu gorczańskiego i zarazem wyraziciel nędzy wsi góralskiej. Autor powszechnie znanych powieści „Komornicy”, „Drzewiej”, „W roztokach”. Szczególną poczytnością cieszą się nowele Orkana, a wśród nich „Nad urwiskiem”, „Miłość pasterska”, „Juzyna”. Wydał również cztery tomy poezji. Grób jego znajduje się na Cmentarzu Zasłużonych w Zakopanem. W Porębie Wielkiej w jego domu jest urządzone jest niewielkie muzeum pamiątek po pisarzu.
ZYGMUNT BERLING (1896-1980) – ur. w Limanowej; generał Ludowego Wojska Polskiego, legendarny już dzisiaj dowódca I Dywizji im. Tadeusza Kościuszki – formacji, która powstała w czasie II wojny Światowej na terenie Związku Radzieckiego i stała się zalążkiem Ludowego Wojska Polskiego. Komendant Akademii Sztabu Generalnego (1947 – 1053); wiceminister leśnictwa (1957-1970); prezes Naczelnej Rady Łowieckiej Polskiego Związku Łowieckiego (1957-1959); poseł do Krajowej Rady Narodowej. Kawaler Orderu Virtuti Militari za wojnę polsko-bolszewicką; Budowniczy Polski Ludowej. Do ostatnich lat swojego życia utrzymywał kontakt ze swoimi rodzinnymi stronami, pełniąc m.in. funkcję Honorowego Prezesa Towarzystwa Miłośników Ziemi Limanowskiej.
KAZIMIERZ ANTONI WERYŃSKI (ur. 21.02.1894 w Limanowej , zm. 7.11.1965 w Mielcu) – żołnierz Legionów Polskich, pułkownik artylerii Wojska Polskiego; w czasie II wojny światowej , jako dowódca 20 pułku artylerii lekkiej uczestniczył w walkach pod Mławą oraz w obronie Modlina i Warszawy.
JÓZEF WĄSOWICZ (ur. 19.03.1900r. w Limanowej - zm. 27.03.1964 r. we Wrocławiu – geograf, kartograf, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności, współorganizator Instytutu Kartografii im. Eugeniusza Romera we Wrocławiu.
BARBARA SZPYT, z d. Czeczótka (ur. 10.10. 1929 r. w Limanowej, zm. 31.10.2014 r. w Krakowie) – polska siatkarka, medalista mistrzostw świata, mistrzostw Europy i mistrzostw Polski.
Ks. płk JÓZEF JONIEC (1900-1956) – urodzony w Sowlinach. Żołnierz Legionów Józefa Piłsudskiego, uczestnik wojny 1919-1920. Wyświęcony na kapłana w 1925 r., wikariusz w Czarnym Dunajcu, proboszcz w Balinie. W czasie II wojny światowej naczelny kapelan /proboszcz/ Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich
i III Dywizji Karpackiej; aktywny uczestnik walk pod Tobrukiem i Monte Casino oraz kampanii włoskiej III Dywizji Karpackiej. Organizator polskich cmentarzy wojennych na ziemi włoskiej. Po wojnie proboszcz i dziekan oświęcimski. Jego imię nosi Szkoła Podstawowa Nr 3 w Limanowej.
JÓZEF MAREK (ur. 17.03.1900 r. w Budzowie – zm. 3.06. 1958r. W Tymbarku) - spółdzielca i sadownik, jeden z założyciel i prezes Podhalańskiej Spółdzielni Owocarskiej w Tymbarku, wykładowca Szkoły Rolniczej w Łososinie Górnej, inicjator zakładania na Limanowszczyźnie sadów sadzonych w szerokich rzędach, co umożliwiało równoczesną uprawę roli. W czasie okupacji hitlerowskiej organizował pomoc żywnościową dla oddziałów partyzanckich i najbiedniejszej ludności wiejskiej. Człowiek wielkiego serca i dobroci, inicjator wielu czynów społecznych. Poseł na Sejm PRL w latach 1957-1958. Jemu poświęcona jest książka Stanisława Mleczki, nosząca tytuł „Góry zakwitną sadami”.
BRONISŁAW SMOLEŃ (ur. 15.01.1928 - zm. – 4.03.1992 r. w Męcinie); fan zespołu Krynickiego Towarzystwa Hokejowego (KTH) Krynica, otrzymał od zawodników ówczesnego mistrza Polski propozycję wykonania kilku kijów hokejowych, które były towarem deficytowym – to był początek rodzinnej firmy produkującej kije hokejowe. Kijami z Męciny grała reprezentacja Polski, która m.in. w 1976 r., w czasie mistrzostw świata w Katowicach pokonała 6:4 zespół ZSRR, uważany wtedy za jeden z najlepszych na świecie. Produkowane przez B. Smolenia kije osiągnęły najwyższe standardy światowe. Kijami firmy SMOLEŃ w swojej karierze hokejowej grali miedzy innymi: Csorich, Lewacki, Zieliński, Pociecha, Kurek, Ziętara, Jasierski, Kokoszka, Obłój, Piecko, Gruth, Stopczyk, Jobczyk, Zabawa, Czerkawski, Tkacz, Kosyl, Kukla, Wieloch, Puzio, Klisiak , a także światowa czołówka, m. in.: Grant, Bill, Dick Warvick z Kanady, mistrzowie świata Charłamow, Pietrow, Jakuszew z byłego ZSRR.
To tylko wybrane przykłady z szerokiego grona zasłużonych limanowian. Ciekawostką na koniec wykładu była prezentacja dorobku naukowego profesora.
,,Na zakończenie tego skrótowego przeglądu wkładu polskich twórców – inżynierów w rozwój techniki i technologii w kraju i na świecie warto, jak sądzę, przypomnieć słowa Jana Zamojskiego, który w akcie fundacyjnym Akademii Zamojskiej w 1600 roku stwierdził, że: takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie… Wydaje się, że i obecnie aktualny jest ten przekaz, bowiem dobrze wykształcona osoba to: wizjoner – twórca – organizator. Kultura europejska ma swoje korzenie w kulturze grecko-rzymskiej. Kształcąc kolejne pokolenia warto też pamiętać o sentencji łacińskiej: non scholae, sed vitae discimus – uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia” - podsumował swój wykład prelegent.
Spotkanie zakończył dyrektor biblioteki i wójt Jan Skrzekut składając na ręce profesora wyrazy podziękowania i uznania.
Jeszcze długo po prelekcji toczyła się dyskusja. Było to jedno ze spotkań, które na długo zostaną w pamięci słuchaczy. Na podkreślenie zasługuje fakt, że profesor wystąpił bez żadnego honorarium.
Oprawę medialną zapewnił Józef Budacz z TV28. Dziękujemy!
źr. Gminna Biblioteka Publiczna w Starej Wsi
Liczba wyświetleń: 1167
Oficjalny serwis
