Opodatkowanie darowizn

03.03.2016

Zgodnie z art. 888 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.), w umowie darowizny "darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku". Podstawową cechą umowy i warunkiem koniecznym darowizny jest jej nieodpłatność.

Poprzez nieodpłatność należy rozumieć taką sytuację, gdy obdarowany nie jest zobowiązany do jakichkolwiek świadczeń na rzecz darczyńcy. A więc skutkiem darowizny jest wyłącznie jednostronne przysporzenie po stronie podmiotu obdarowanego bo darczyńca w związku z dokonaniem darowizny nie otrzymuje od obdarowanego nic w zamian. W tym miejscu należy przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku - I Wydział Cywilny z dnia 28 maja 2015 r. sygn. akt: I ACa 285/15, Legalis;

1. Istoty darowizny jako czynności pod tytułem darmym, nie zmienia nałożenie na obdarowanego obowiązku oznaczonego działania lub zaniechania.

2. Sam fakt, że z wykonania polecenia ma wynikać dla darczyńcy korzyść majątkowa a dla obdarowanego zmniejszenie wartości przedmiotu darowizny, nie stanowi podstawy twierdzenia, że oceniana czynność nie była darowizną.

W świetle prawa cywilnego darowizną jest każde bezpłatne świadczenie, które powoduje uszczuplenie majątku darczyńcy. Darowizna może wobec tego przyjąć postać pieniężną, rzeczową, dotyczyć praw majątkowych, ruchomości, nieruchomości, zwolnienia z długu, a także świadczenia bezpłatnych usług na rzecz obdarowanego. Przedmiotem darowizny mogą być przykładowo: środki trwałe, prawa majątkowe, wyroby gotowe, materiały czy środki pieniężne.

Każda darowizna jest czynnością rodzącą skutki podatkowe jednakże w przypadku członków najbliższej rodziny kwestia ta przedstawia się inaczej Polskie prawo, a konkretnie przepisy ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 86 z późn. zm) dalej upsd., odmiennie i różnie regulują sprawy opodatkowania darowizn

Chociaż niektóre darowizny na rzecz najbliższych członków rodziny są zwolnione z     podatku to jednak warto pamiętać, że i tutaj powstaje obowiązek podatkowy w zależności od tego, do jakiej grupy podatkowej należy obdarowujący i obdarowany. Ustawa o podatku od spadków i darowizn dzieli bowiem obdarowanych na grupy, a kryterium podziału jest stopień pokrewieństwa. Im bliższa rodzina tym podatek jest znikomy lub w ogóle nie występuje, a im dalsza rodzina tym podatek jest większy, a kwoty wolne od podatku mniejsze.

Grupy podatkowe

Ustawa o podatku od spadków i darowizn wyróżnia 3 grupy podatkowe, w zależności od osobistego stosunku między nabywcą i zbywającym. Im pokrewieństwo jest bliższe tym cyfra jest niższa a obciążenie podatkiem mniejsze. Zgodnie z art. 14 ust. 3 upsd do poszczególnych grup podatkowych zalicza się:

1)         do grupy I –

• małżonka obecnego(po rozwodzie już nie, albowiem nie jest już małżonkiem),
• zstępnych (np. syn, córka, wnuki, prawnuki),
• wstępni (np. matka, ojciec, dziadkowie),
• rodzeństwo,
• pasierba,
• ojczyma,
• macochę
• teściów
• zięcia

2)         do grupy II –

• zstępni rodzeństwa (np. siostrzeniec, bratanek),
• rodzeństwo rodziców (np. wuj, ciotka),
• zstępni i małżonkowie pasierbów,
• małżonkowie rodzeństwa (np. mąż siostry) ,
• rodzeństwo małżonków (np. brat żony- szwagier),
• małżonków rodzeństwa małżonków (np. mąż siostry męża),
• małżonków innych zstępnych (np. żona wnuka).

3)     do grupy III – innych nabywców.

W tej   grupie znajdują się wszystkie pozostałe osoby, niezaliczone do pozostałych grup. Są to przyjaciele, znajomi i inne osoby obce   oraz także spokrewnione jak: kuzyni, rodzina ojczyma, czy macochy

Ogólnie obowiązuje zasada, iż obowiązkiem podatkowym nie jest objęte nabycie darowizny   od jednej osoby, ale pod warunkiem, że łączna wartość tego nabycia nie przekroczyła w przeciągu 5 lat poprzedzających rok ostatniego nabycia określonej kwoty (art. 19 upsd) W zależności od grupy podatkowej limity tych kwot kształtują się w następujący sposób (art. 9 ust. 1 upsd):

• 9637 zł   dla nabywców należących do I grupy podatkowej,
• 7276 zł   dla nabywców należących do II grupy podatkowej,
• 4902 zł dla nabywców należących do III grupy podatkowej.

Do wysokości tych kwot o otrzymanej darowiźnie nie trzeba zawiadamiać organu podatkowego (art. 4a ust. 4 w zw. z art. 9 ust. 1 pkt 1 upsd).

Zwolnienia podmiotowe tylko dla najbliższych członków rodziny

Natomiast najbliższa rodzina czyli małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha czyli wybrane osoby należące do tzw. I grupy podatkowej korzystają ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn w nieograniczonej kwocie jeżeli:

1) 

zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-5, 7 i 8 upsd oraz ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia - w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4, oraz

2) 

w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 upsd - udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Należy jednak koniecznie zaznaczyć, iż zwolnione od podatku mogą być tylko i wyłącznie darowizny przekazane podatnikowi przez członków jego najbliższej rodziny

Ważne: nie korzystają ze zwolnienia z podatku spadki i darowizny na rzecz: zięcia, synowej, teściów – (pomimo, że są zaliczeni do I grupy podatkowej) oraz byłych   małżonków .

Ponadto , zgodnie   z treścią art. 4a ust. 1 upsd., zwolnienie od podatku w przypadku nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochę występuje, jeżeli zostaną spełnione dwa warunki:

1) zgłoszenie nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4, oraz
2) udokumentowanie – w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 – ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo – kredytową lub przekazem pocztowym.

Jeżeli jednak nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie powyższych terminów, zwolnienie stosuje się tylko wówczas, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu. Jeżeli nabycie następuje w częściach, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą nabycia poszczególnych części (art. 6 ust. 1a upsd)

Zgłoszenia dokonuje się na formularzu SD-Z2. Zawiadomienia nie trzeba składać, gdy wszelakie formalności związane z przekazaniem darowizny zostały załatwione u notariusza (art. 4a ust. 4 pkt. 2) upsd) To on jest zobligowany do pobrania podatku oraz do przekazania stosownych informacji właściwemu urzędowi skarbowemu.

Udokumentowanie otrzymanych środków pieniężnych

Przy składaniu SD-Z2 podatnicy nie muszą dołączać żadnych dowodów przekazania darowizny, ani umów, jednakże w celu potwierdzenia przysługującego zwolnienia od podatku od spadków i darowizn organ podatkowy może przeprowadzić czynności sprawdzające, żądając od podatnika okazania niezbędnych dokumentów, np. dowodu przekazania pieniędzy na konto bankowe obdarowanego.

Interpretując przepis dotyczący posiadania dowodu wpłaty darowizny i organy podatkowe stoją na stanowisku, że darowizna spełnia warunki do zwolnienia z podatku, tylko w przypadku, gdy sam darczyńca dokona przekazania środków pieniężnych bezpośrednio na konto obdarowanego

W wyroku NSA z dnia 8 grudnia 2010 r. (sygn. akt: II FSK 1394/09, LEX nr 686773), zapadłym w sprawie, w której organ podatkowy stwierdził, że skarżąca nie może skorzystać ze zwolnienia od podatku na podstawie bankowego dowodu wpłaty własnej, NSA wskazał, że zaaprobowanie takiego stanowiska prowadziłoby w gruncie rzeczy do całkowicie sztucznego, oderwanego od realiów życia, formalizmu dowodowego Również w wyroku z dnia 9 marca 2011 r. (sygn. akt: II FSK 1953/09, LEX nr 1099141) NSA wskazał, że przepis art. 4a ust. 1 pkt 2 upsd nie daje podstawy do stwierdzenia, że dla uzyskania ulgi konieczne było wpłacenie kwoty darowizny jedynie przez darczyńcę.

Z uzasadnienia   kolejnego wyroku NSA z 12 kwietnia 2013 r. sygn. II FSK 1628/11, wynika, że „1195555771 (1195555771 ..) wykładnia powołanego wyżej przepisu nie może sprowadzać się do szukania sensu poszczególnych wyrazów, lecz powinna być połączona z analizą celu regulacji prawnej (…) Ustanowiony powyższym przepisem wymóg udokumentowania dokonanej darowizny należy traktować jedynie jako wymóg natury technicznej mający na celu potwierdzenie faktycznego, rzeczywistego charakteru dokonanej darowizny (por. wyroki NSA: z dnia 8 grudnia 2010 r. sygn. akt II FSK 1394/09, LEX nr 686773, z dnia 19 stycznia 2012 r. sygn. akt II FSK 1419/10, LEX nr 1113601, z dnia 14 marca 2012 r. sygn. akt II FSK 1534/11, LEX nr 1145408) (..)

W ocenie NSA ustawodawca w cytowanym przepisie ustawy zwolnienie od podatku nabycia w drodze darowizny środków pieniężnych, od członków rodziny w przepisie tym wymienionych, uzależnił tylko od udokumentowania otrzymania tych środków dowodem ich przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo – kredytową lub przekazem pocztowym. Brak przy tym wskazania, że z dowodu wpłaty lub przekazu pocztowego wynikać powinno, że wpłacającym kwotę darowizny powinien być darczyńca. Jak wskazano we wcześniejszych rozważaniach także rezultaty wykładni celowościowej nie prowadzą do wniosku, aby warunkiem skorzystania ze zwolnienia od opodatkowania była osobista wpłata kwoty darowizny przez darczyńcę na rachunek bankowy obdarowanego (..)”

Warto również przytoczyć treść uzasadnienia wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19.01.2012 roku sygn akt: II FSK 1419/10 ,dotyczącego dokonania darowizny przez matkę dla córki     bezpośrednio na konto dewelopera: (…) w sytuacji, gdy wpłata kwoty objętej umową darowizny pomiędzy krewnymi dokonana została przez darczyńcę na rachunek bankowy dewelopera bądź innego podmiotu sprzedającego lokal mieszkalny, w związku z konkretną umową zawartą z obdarowanym, tytułem zapłaty przypadającej od niego należności pieniężnej na pokrycie ceny nabycia tego lokalu, warunek udokumentowania wpłaty na rachunek bankowy nabywcy uznać należy za spełniony. Wpłata taka w sposób wyraźny i niewątpliwy dokumentuje kto, komu i ile darował, potwierdzając rzeczywisty charakter dokonanej umowy darowizny (..)  O tym jak ważne jest staranne i jednoznaczne dokumentowanie przesunięć majątkowych celem wykazania ich charakteru w postępowaniu podatkowym świadczy wyrok NSA z dnia 10 października 2013 r., sygn. akt: II FSK 2770/11, Legalis;

I. Podatek od spadków i darowizn trzeba uregulować, jeśli konkubenci nie dostarczą do urzędu skarbowego dowodów, z których wynikałoby, jaka część pieniędzy przekazywana przez jednego partnera drugiemu została przeznaczona na ich wspólne utrzymanie.

II. Pozostający w konkubinacie podatnicy, którzy twierdzą, iż przekazywane wzajemnie środki pieniężne nie stanowią darowizny i są przeznaczone na wspólne utrzymanie, muszą wykazać prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego.

Zwolnienia przedmiotowe

Ustawa upsd przewiduje również zwolnienia od podatku Zgodnie z art. 4 ust.1 upsd zwalnia się m.in. od podatku:

1)

nabycie własności gruntów, stanowiących gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym, wraz z będącymi ich częścią składową drzewami i innymi roślinami, pod warunkiem że w wyniku nabycia zostanie utworzone lub powiększone gospodarstwo rolne, a powierzchnia gospodarstwa rolnego utworzonego lub powstałego w wyniku powiększenia będzie nie mniejsza niż 11 ha i nie większa niż 300 ha oraz gospodarstwo to będzie prowadzone przez nabywcę przez okres co najmniej 5 lat od dnia nabycia; zwolnienie to stanowi pomoc de minimis w rolnictwie, o której mowa w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 1408/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis w sektorze rolnym (Dz. Urz. UE L 352 z 24.12.2013, str. 9);

2)

nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 9637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19 274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami;

3)

nabycie własności fizycznie wydzielonych części nieruchomości w drodze zasiedzenia przez osoby będące współwłaścicielami ułamkowych części nieruchomości - do wysokości udziału we współwłasności;

4)

nabycie w drodze spadku lub zapisu windykacyjnego m. in.:

a)

dzieł sztuki i rękopisów będących przedmiotem twórczości spadkodawcy oraz materiałów bibliotecznych, jeżeli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną,

b)

zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także zabytków użyczonych muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na okres nie krótszy niż 2 lata,

c)

przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, jeżeli nabywca zabezpiecza je i konserwuje zgodnie z obowiązującymi przepisami;

5)

nabycie przez rolnika pojazdów rolniczych i maszyn rolniczych oraz części do tych pojazdów i maszyn pod warunkiem, że te pojazdy i maszyny rolnicze w ciągu 3 lat od daty otrzymania nie zostaną przez nabywcę sprzedane lub darowane osobom trzecim; niedotrzymanie tego warunku powoduje utratę zwolnienia;

6)

nabycie przez osoby zaliczone do I grupy podatkowej własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności;

Zwolnienia określone w art. 4 ust. 1 i w art. 4a upsd stosuje się, jeżeli w chwili nabycia nabywca posiadał obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub miał miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium takiego państwa.

Jeżeli kwota darowizny przekroczyła przedstawione powyżej wartości (art. 4 ust. 1 pkt. 5) upsd), należy ją zgłosić fiskusowi i zapłacić podatek w obowiązującym terminie, który zależy od okoliczności nabycia spadku czy darowizny .

Jak wskazuje treść art 6 ust 1 upsd, obowiązek podatkowy powstaje:

• przy nabyciu w drodze dziedziczenia – z chwilą przyjęcia spadku;
• przy nabyciu w drodze zapisu zwykłego, dalszego zapisu lub z polecenia testamentowego – z chwilą wykonania zapisu zwykłego, dalszego zapisu lub polecenia;
• przy nabyciu tytułem zachowku – z chwilą zaspokojenia roszczenia;
• przy nabyciu w drodze zapisu windykacyjnego – z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, postanowienia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego;
• przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych   określonych w art. 1 ust. 2 upsd -     z chwilą śmierci wkładcy;
• przy nabyciu jednostek uczestnictwa określonych w art. 1 ust.    2 upsd - z    chwilą śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego;
• przy nabyciu w drodze darowizny – z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a   w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy – z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia; jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń;
• przy nabyciu z polecenia darczyńcy – z chwilą wykonania polecenia;
• przy nabyciu w drodze zasiedzenia - z    chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego zasiedzenie;
• przy nabyciu w    drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności - z chwilą zawarcia umowy albo ugody lub uprawomocnienia się orzeczenia sądu, jeżeli ich skutkiem jest nieodpłatne zniesienie współwłasności;
• przy nabyciu w    drodze nieodpłatnej służebności, renty oraz użytkowania - z    chwilą ustanowienia tych praw.

Jeżeli nabycie następuje w częściach, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą nabycia poszczególnych części.

Zgodnie z art. 6 ust. 2 upsd, przy nabyciu pod warunkiem zawieszającym obowiązek podatkowy powstaje z chwilą ziszczenia się warunku. Naczelnik urzędu skarbowego może jednak ustalić należność podatkową, jaka przypadałaby w razie ziszczenia się takiego warunku, i należność tę